Zamirlere devam edeceğiz ama ayrıntılara girmeyeceğiz. Çünkü bunlar daha çok teknik tabirler, tanımlamalar gerektiren konulardır. Bu da bizi ders formatımızın ve amacımızın dışına itecektir. Sadece isimlerini ve hangi sözcükleri kapsadığını bir-iki örnekle açıklamakla yetineceğiz.
4-Dönüşlü Zamir (Cînavka Vegerok)
Kürtçede dönüşlü zamire tek örnek vardır o da ‘xwe’ dir. ‘Xwe’ nin Türkçe karşılığı ‘kendi’dir. ‘Xwe’ cümle içinde sadece nesne olarak kullanılır, özne olarak kullanılmazlar. Yapılan fiil kendisini etkiler. Yani öznenin etkisi kendine dönüyorsa bu dönüşlü zamirdir (Cînavka Vegerok). Dönüşlü Zamirde cinsiyet farkı yoktur. Yani nötrdür. Yine Dönüşlü Zamirde çoğulluk, tekillik yoktur. Kendisiyle beraber anılan öznenin tekil-çoğul durumuna göre belirlenir.
Ben kendim yıkandım: Min xwe şûşt. Özne ‘ben’dir, yani ‘min’dır. Nesne yani yıkanan kendidir, ‘xwe’dir.
O kendini gördü mü?: Wî / Wê xwe dî? Özne ‘O’dur yanî ‘Wî/Wê’dır. ‘Wî’nin erkekler için ‘O’ ‘Wê’nın dişiler için ‘O’ olduğunu daha önce belirtmiştik.
Ayşe kendi elbisesini dikti: Eyşeyê cilê xwe dirût. Özne Ayşe, nesne kendi yani ‘xwe’dir.
Hasan kendi elini kesti: Hesen destê xwe birand. Özne Hasan’dır. Bu iki cümlede (Ayşe ve Hasan kelimelerinin geçtiği cümleler) görüldüğü gibi ‘xwe’ nötr dür. Yani cinsiyet farkı yoktur.
Sen kendini yordun: Te xwe betiland. Özne ‘Te’dir, yani sen. ‘Xwe’ burada da nesnedir.
Biz kendimizi yorduk: Me xwe betiland. Cümlede görüldüğü gibi ‘xwe’ de çoğul ek yoktur. Fiilde de çoğulluk farkı yoktur.
Onlar kendilerini yormadılar: Wan xwe nebetiland. Bu cümlede de Özne onlar yani ‘Wan’ nesne de ‘xwe’dır.
5-Ek Şeklindeki Zamir (Cînavka Qertafî)
Bu zamir 3. tekil şahsın yerini alır. Türkçede buna örnek yoktur. Zaten kendisi bir ektir. Bu ek nötrdür yani bu ekin cinsiyeti yoktur. Ona kelimesini kısaltır. Bu ek ‘ê’ ekidir. Bu daha çok süreç içerisinde kullanıla kullanıla kısalmış kelimelere örnektir. Kürtçede bu tür kullanılışlara sıkça rastlanır. Örneğin bugün kelimesi aslında ‘ev roj’ iken, süreç içerisinde ‘îro’ ya dönüşmüştür.
Ben ona söyledim: Min got wî/wê….. Min gotê Sen Batman’a gittin mi?: Tu çûy Batmanê…. Tu çûyê? Burada ‘y’ kaynaştırma harfidir.
Onlar ona okudu: Wan xwende wî/wê… Wan xwendê
Biz ona sattık: Me firote wî/wê… Me firotê
6-Yakınlaştırma Zamirleri (Cînavkên Berbihevîn)
İki tane yakınlaştırma zamiri vardır. Bunlar ‘hev’ ve ‘êk’ dır. Bu zamirler tekil için kullanılmazlar. Çünkü isminden de anlaşılacağı gibi birbirine yaklaştırmaya yarıyor. Yaklaştırılacak şey de en az iki adet olacağına göre tekil değil çoğulu adlandırır. ‘êk’ zamiri Doğulu Kürtler tarafından kullanılır. Kuzeyli Kürtler ‘hev’ zamirini kullanırlar. Bu yüzden biz ‘hev’ zamirini işleyeceğiz ve örneklerimizi onun üzerine vereceğiz. Başta da belirttiğimiz gibi ayrıntılara inmeyeceğiz. ‘hev’ Dımılî lehçesindeki ‘yew’ yani bir kelimesinden gelmiştir. Bu zamir Türkçedeki birbirine/birbirinin kelimesinin anlamına yakındır. ‘Hev’, ‘bir’ kökünden gelirken bazı cümlelerde ‘hev’ ile birlikte kullanılan ‘din’, ‘dî’ ve ‘du’ kelimeleri de ‘du’ yani ‘iki’ kökünden geliyor. Eğer cümle içerisinde ‘hev’ ın yanında bu ‘din’, ‘dî’ ve ‘du’ kelimelerden biri görülürse anlamda bir değişiklik olmaz.
Birbirimizi sorduk: Me li hev pirsî
Onlar birbirleriyle görüştüler: Wan hev û du dît
Birbirinize yetiştiniz mi?: Hûn gihiştin hev
Biz birbirimizi görmüyoruz: Em hev nabînin
ALIŞTIRMALAR: Bunları Çevirin!
O kendi sözünü tuttu (E)…….……
Onlar kendi canlarını feda ettiler…
Biz kendimizi temizledik……..….
Ben kendimi gördüm…………..…
O kendi kardeşini sevdi(D)……….
Fatimayê bavê xwe girt:…………
Qaz bi refê xwe re ye:……………
Te paşîva xwe nexwar?.…………..
Gel li xwe Xwedî derket…..….….
Biz birbirimizi sevmiyoruz……..…
Onlar birbirinden uzaktır…………
Siz birbirinizi görüyor musunuz?….
Onlar birbirlerini öldürüyorlar……
Me hev nas kir?………………………….
Ew xwişkê hev in…………..…….
Hûn li dû hev in……………..……
Ew wek hev in……………………
Em ji hev hez dikin……………….
Ek Şeklindeki Zamirler haline döndürerek Türkçeye çeviriniz
Ew firote wî?…………………………..
Min neşiyande wî………………
Tu bêje wê………………………
Min daye wê……….……………
Ew çûne Amedê…………………
Em keniyane wê…………………
We avete wî………………………
EZBERLENMESİ GEREKEN KELİMELER
Dem:An, Zaman Rojün Hefte:Hafta Meh:Ay
Demsal:Mevsim Sal:Yıl Sedsal:Asır
Havîn:Yaz Payîz:Sonbahar Zivistan:Kış Bihar:Bahar
Sibe:Sabah Berbang:Tan Nîvro:Öğle Berêvar:İkindi
Êvar:Akşam Şevece Paşîv: Sahûr
Hirç:Ayı Berazomuz Ker:Eşek Rovî:Rovî
Xezal:Ceylan Peskovîeyik
Çile:Ocak Sibat:Şubat Adar:Mart Nîsan:Nisan
Gulan:Mayıs Hezîran:Haziran Temûz:Temmuz Tebax:Ağustos
Îlon:Eylül Cotmeh:Ekim Mijdar:Kasım Kanûn:Aralık
GEÇEN AYIN CEVAPLARI:
Pisîka min çû: Benim kedim gitti
Kûçikên te kanên?: Köpeklerin nerede?
Paceya wî sor e: Onun penceresi kırmızıdır
Derziya wê şikiya: Onun iğnesi kırıldı
Şekirê me qediya: Şekerimiz bitti
Gelê Kurd jîr e: Kürt halkı akıllıdır
Baxçê wan nexweş e: Bahçeleri güzel değildir
Kovara we kîjan e?: Sizin derginiz hangisidir?
Evimiz güzeldir: Mala me xweş e
Ayakkabın var mı?: Solê te heye?
Onun defterleri yırtık (E): Defterên wî perçekirîne
Onun elbisesi güzel (D): Cilê wê xweşik e
Ülkemiz cennet gibidir:Welatê me we bihişt e
Bizim atımız var: Hespê me heye
Caminiz çok güzel: Mizgefta we pirr xweş e
Onların develeri var: Heştirên wan hene
4-Dönüşlü Zamir (Cînavka Vegerok)
Kürtçede dönüşlü zamire tek örnek vardır o da ‘xwe’ dir. ‘Xwe’ nin Türkçe karşılığı ‘kendi’dir. ‘Xwe’ cümle içinde sadece nesne olarak kullanılır, özne olarak kullanılmazlar. Yapılan fiil kendisini etkiler. Yani öznenin etkisi kendine dönüyorsa bu dönüşlü zamirdir (Cînavka Vegerok). Dönüşlü Zamirde cinsiyet farkı yoktur. Yani nötrdür. Yine Dönüşlü Zamirde çoğulluk, tekillik yoktur. Kendisiyle beraber anılan öznenin tekil-çoğul durumuna göre belirlenir.
Ben kendim yıkandım: Min xwe şûşt. Özne ‘ben’dir, yani ‘min’dır. Nesne yani yıkanan kendidir, ‘xwe’dir.
O kendini gördü mü?: Wî / Wê xwe dî? Özne ‘O’dur yanî ‘Wî/Wê’dır. ‘Wî’nin erkekler için ‘O’ ‘Wê’nın dişiler için ‘O’ olduğunu daha önce belirtmiştik.
Ayşe kendi elbisesini dikti: Eyşeyê cilê xwe dirût. Özne Ayşe, nesne kendi yani ‘xwe’dir.
Hasan kendi elini kesti: Hesen destê xwe birand. Özne Hasan’dır. Bu iki cümlede (Ayşe ve Hasan kelimelerinin geçtiği cümleler) görüldüğü gibi ‘xwe’ nötr dür. Yani cinsiyet farkı yoktur.
Sen kendini yordun: Te xwe betiland. Özne ‘Te’dir, yani sen. ‘Xwe’ burada da nesnedir.
Biz kendimizi yorduk: Me xwe betiland. Cümlede görüldüğü gibi ‘xwe’ de çoğul ek yoktur. Fiilde de çoğulluk farkı yoktur.
Onlar kendilerini yormadılar: Wan xwe nebetiland. Bu cümlede de Özne onlar yani ‘Wan’ nesne de ‘xwe’dır.
5-Ek Şeklindeki Zamir (Cînavka Qertafî)
Bu zamir 3. tekil şahsın yerini alır. Türkçede buna örnek yoktur. Zaten kendisi bir ektir. Bu ek nötrdür yani bu ekin cinsiyeti yoktur. Ona kelimesini kısaltır. Bu ek ‘ê’ ekidir. Bu daha çok süreç içerisinde kullanıla kullanıla kısalmış kelimelere örnektir. Kürtçede bu tür kullanılışlara sıkça rastlanır. Örneğin bugün kelimesi aslında ‘ev roj’ iken, süreç içerisinde ‘îro’ ya dönüşmüştür.
Ben ona söyledim: Min got wî/wê….. Min gotê Sen Batman’a gittin mi?: Tu çûy Batmanê…. Tu çûyê? Burada ‘y’ kaynaştırma harfidir.
Onlar ona okudu: Wan xwende wî/wê… Wan xwendê
Biz ona sattık: Me firote wî/wê… Me firotê
6-Yakınlaştırma Zamirleri (Cînavkên Berbihevîn)
İki tane yakınlaştırma zamiri vardır. Bunlar ‘hev’ ve ‘êk’ dır. Bu zamirler tekil için kullanılmazlar. Çünkü isminden de anlaşılacağı gibi birbirine yaklaştırmaya yarıyor. Yaklaştırılacak şey de en az iki adet olacağına göre tekil değil çoğulu adlandırır. ‘êk’ zamiri Doğulu Kürtler tarafından kullanılır. Kuzeyli Kürtler ‘hev’ zamirini kullanırlar. Bu yüzden biz ‘hev’ zamirini işleyeceğiz ve örneklerimizi onun üzerine vereceğiz. Başta da belirttiğimiz gibi ayrıntılara inmeyeceğiz. ‘hev’ Dımılî lehçesindeki ‘yew’ yani bir kelimesinden gelmiştir. Bu zamir Türkçedeki birbirine/birbirinin kelimesinin anlamına yakındır. ‘Hev’, ‘bir’ kökünden gelirken bazı cümlelerde ‘hev’ ile birlikte kullanılan ‘din’, ‘dî’ ve ‘du’ kelimeleri de ‘du’ yani ‘iki’ kökünden geliyor. Eğer cümle içerisinde ‘hev’ ın yanında bu ‘din’, ‘dî’ ve ‘du’ kelimelerden biri görülürse anlamda bir değişiklik olmaz.
Birbirimizi sorduk: Me li hev pirsî
Onlar birbirleriyle görüştüler: Wan hev û du dît
Birbirinize yetiştiniz mi?: Hûn gihiştin hev
Biz birbirimizi görmüyoruz: Em hev nabînin
ALIŞTIRMALAR: Bunları Çevirin!
O kendi sözünü tuttu (E)…….……
Onlar kendi canlarını feda ettiler…
Biz kendimizi temizledik……..….
Ben kendimi gördüm…………..…
O kendi kardeşini sevdi(D)……….
Fatimayê bavê xwe girt:…………
Qaz bi refê xwe re ye:……………
Te paşîva xwe nexwar?.…………..
Gel li xwe Xwedî derket…..….….
Biz birbirimizi sevmiyoruz……..…
Onlar birbirinden uzaktır…………
Siz birbirinizi görüyor musunuz?….
Onlar birbirlerini öldürüyorlar……
Me hev nas kir?………………………….
Ew xwişkê hev in…………..…….
Hûn li dû hev in……………..……
Ew wek hev in……………………
Em ji hev hez dikin……………….
Ek Şeklindeki Zamirler haline döndürerek Türkçeye çeviriniz
Ew firote wî?…………………………..
Min neşiyande wî………………
Tu bêje wê………………………
Min daye wê……….……………
Ew çûne Amedê…………………
Em keniyane wê…………………
We avete wî………………………
EZBERLENMESİ GEREKEN KELİMELER
Dem:An, Zaman Rojün Hefte:Hafta Meh:Ay
Demsal:Mevsim Sal:Yıl Sedsal:Asır
Havîn:Yaz Payîz:Sonbahar Zivistan:Kış Bihar:Bahar
Sibe:Sabah Berbang:Tan Nîvro:Öğle Berêvar:İkindi
Êvar:Akşam Şevece Paşîv: Sahûr
Hirç:Ayı Berazomuz Ker:Eşek Rovî:Rovî
Xezal:Ceylan Peskovîeyik
Çile:Ocak Sibat:Şubat Adar:Mart Nîsan:Nisan
Gulan:Mayıs Hezîran:Haziran Temûz:Temmuz Tebax:Ağustos
Îlon:Eylül Cotmeh:Ekim Mijdar:Kasım Kanûn:Aralık
GEÇEN AYIN CEVAPLARI:
Pisîka min çû: Benim kedim gitti
Kûçikên te kanên?: Köpeklerin nerede?
Paceya wî sor e: Onun penceresi kırmızıdır
Derziya wê şikiya: Onun iğnesi kırıldı
Şekirê me qediya: Şekerimiz bitti
Gelê Kurd jîr e: Kürt halkı akıllıdır
Baxçê wan nexweş e: Bahçeleri güzel değildir
Kovara we kîjan e?: Sizin derginiz hangisidir?
Evimiz güzeldir: Mala me xweş e
Ayakkabın var mı?: Solê te heye?
Onun defterleri yırtık (E): Defterên wî perçekirîne
Onun elbisesi güzel (D): Cilê wê xweşik e
Ülkemiz cennet gibidir:Welatê me we bihişt e
Bizim atımız var: Hespê me heye
Caminiz çok güzel: Mizgefta we pirr xweş e
Onların develeri var: Heştirên wan hene
