3- ŞİMDİKİ ZAMANIN HİKAYESİ (DEMA BORIYA BERDEST YADA ÇÎROKIYA DEMA NIHA)
Bu zamanda iki zaman karışıktır. Geçen derste görmüş olduğumuz şimdiki zaman öneki olan ‘di’ ve di’li geçmiş zamanın fiil kökü ile şimdiki zamanın hikayesi oluşur. Örnek olarak girtin (almak) fiilini kullanalım. Girtin fiilinin di’li geçmiş zamanda kökü ‘girt’ tır (aldı). Başına ‘di’ ekini getirdiğimizde ‘digirt’ oluşur. (Digirt: alıyordu). Cümlenin olumsuzluk halinde ‘ne’ öneki, ‘di’ önekinden önce gelir. Yardımcı fiillerin olduğu kelimelerde ‘di’ öneki esas fiil ile yardımcı fiil arasına konur. Hakeza olumsuzluk öneki ‘ne’ yine ‘di’ dan önce gelir.

Geçen ders yaptığımız örnekler üzerinde gösterelim ki hem geçen ders tekrar edilmiş olur hem de kıyaslama noktada daha rahat olsun. Geçen ders ki örneklerle takip ederseniz daha iyi olur.

Min gellek derd dikişand: ben bir çok dert çekiyordum.
Te digot çi?: sen ne diyordun?
Wî tiştek nedidît: o (er) bir şey görmüyordu
Wê erebe digirt: o (d) araba aldı
Me rê diguhert: biz yolu değiştirdik.
We xwarin dixwar?: siz yemek yediniz mi?
Wan qeza dikir: onlar kaza yapıyordu.
Min tu dixwest: ben seni istiyordum.
Te ceh nedida?: sen arpa vermiyor muydun?
Wî çi dikir?: o (er) ne yapıyordu.
Wê digot werin: o (d) gelin diyordu.
Me nan çêdikir: biz ekmek yapıyorduk.
We sêv dixwar: siz elma yiyordunuz.
Wan xwe dişûştin: onlar yıkanıyordu.

4- Dİ’Lİ GEÇMİŞ ZAMANIN HİKAYESİ (ÇÎROKIYA DEMA BORIYA TÊDEYÎ/SADE)
Bileşik bir zamandır. Bûyîn (olmak) fiilinin yardımcı fiil olarak kullanıldığı ‘bûn’ formunun kullanılmasıyla oluşur. Miş’li geçmiş zamanda kullanılan ‘iye’, ‘ine’ yerine ‘bûn’ fiilini getirdiğimizde di’li geçmiş zamanın hikayesini elde etmiş oluruz. Yine geçen ders miş’li geçmiş zaman ile ilgili yapmış olduğumuz örnekler üzerinden gidersek:

Wî em kuştibûn?: o (er) bizi öldürdüydü.
Te ew nekuştibûn: sen onları öldürmediydin.
Min tu kuştibû: ben seni öldürdüydüm.
Wan qeza kiribû: onlar kaza yaptıydı.
Wê tiştek nedîbû: o (d) bir şey görmediydi.
Me rê guhertibû: biz yolu değiştirdiydik.
We xwarin xwaribû?: siz yemek yedi miydiniz?
Te gotibû çi?: sen ne dediydin?
Wê erebe girtibû: o (d) araba aldıydınız.
Ew nexweş neketibûn: onlar hastalandılardı.

Tekil durumlarda ‘bû’ çoğul durumlarda da ‘bûn’ kullanılır. Geçişsiz fiiller bitişik zamirlerin soneklerini alırlar.
Ez pîr bibûm: ben yaşlandıydım.
Tu rabibûyî: sen kalktıydın.
Ew pirtûk xwendibû?: o kitap okudu muydu?
Me daran nebirîbûn?: biz ağaçları kesmedi miydik?
We kî û kê biribûn?: siz kimleri götürdüydünüz?
Ew neçûbûn Amedê: onlar Amed’e gitmedilerdi.
Bûn fiilinin yardımcı fiil olarak kullanıldığı durumlarda ‘bûn’ ekini getirdiğimizde ‘bûbûn’ yerine ‘bibûn’ yazılır.

5- MİŞ’Lİ GEÇMİŞ ZAMANIN HİKAYESİ (ÇÎROKIYA DEMA BORIYA DÛDAR /ÇÎROKÎ)
Bu zaman da bileşik bir zamandır. Di’li geçmiş zamanın sonuna ‘e’ takısını getirdiğimizde miş’li geçmiş zamanın hikayesini elde ederiz. Yukarıdaki örnekler doğrultusunda hareket edecek olursak
Ez pîr bibûme: ben yaşlanmıştım.
Tu rabibûye: sen kalkmıştın.
Ew pirtûk xwendibûye?: o kitap okumuş muydu?
Me daran nebirîbûne?: biz ağaçları kesmemiş miydik?
We kî û kê biribûne: siz kimleri götürmüştünüz?
Ew neçûbûne Amedê: onlar Amed’e gitmemişlerdi.

ALIŞTIRMALAR

1-Aşağıdaki cümleleri çeviriniz
Ez jixwe radibûm:…………….
Tu dernediketin:………………..
Ew nediçû malê:………………..
Em li derve digeriyan:………..
Hûn ranediketin?:………………
Ew dixwestin werin:…………..

Uçak uçuyordu:………………….
Kimseye demiyordu:…………..
Ben okuyordum:…………………
Siz geliyor muydunuz?:……….
Kediler kaçmıyordu:……………
İnsanlar iyilik yapıyorlardı:…

Ew kompîturê şixulandibû:…..
Me dewên xwe vexwaribûn:…
Ez bi lez meşiyabûm:………….
Kî nenivîsandibûn?:…………….
Gur pezan kuştibûn:……………
Cotkar erd neajotibûn:………..
Hemî rûniştin?:………………….

Kimler savaşmıştı?:………………….
Kuşlar gelmişti:……………………….
O arabasını getirmişti:………………
Kendi kolunu incitmişti:…………..
Hiç kalp kırmamıştı:…………………
Şiir güzel yazılmıştı:…………………
Acısı hala dinmemiş miydi?:……..

O gün gelmediydi
at hızlı koştuydu
kitabı çabuk bitirdiydi
okul güzel geçti miydi?
artık öğretmen uzaklaştıydı
biz hemen okumadı mıydık?
Kimler konuştuydu?

Ben vermediydim:
Seni okula almadıydı
Ayşe güldü müydü?
Bîz yemedi miydik?
Azad camı kırdıydı:

2-Aşağıda verdiğimiz örnek çerçevesinde verilen zamana uygun çekimler yapınız ve Türkçe karşılığını yazınız.

derketin (çıkmak)
xwarin

Ez radibûm: ben kalkıyordum
Tu radibûy : sen kalkıyordun.
Ew radibûn: o kalkıyordu
Em radibûn: biz kalkıyorduk
Hûn radibûn: siz kalkıyordunuz
Ew radibûn: onlar kalkıyordu

Min nedisitend: ben satın almıyordum
Te……………

Min nimêj dikir?: ben namaz kılıyor muydum?
Te………………

Ez firiyabûm: ben uçmuştum
Tu……………..

Min nebirîbû: ben kesmemiştim
Te……………..

Min nîşandabû?: ben göstermiş miydim?
Te………………..

EZBERLENMESİ GEREKEN KELİMELER:
Mêvan:Misafir Cîran:Komşu Hogirost Hevsal:Akran
Dewlemend:Zengin Xizan:Fakir Qaz:Kaz Werdek:Ördek
Mirîşk:Tavuk Dîk:Horoz Elok:Er.Hindi Şamik.Hindi
Pola:Çelik Sifir:Bakır Hesinemir Zîvümüş
Zêr:Altın Mefreq:Bronz Şûr:Kılıç Mertal:Kalkan
Rim:Mızrak Tîr:Ok Kevan:Yay Çek:Silah
Zinar:Kaya Kevir:Taş Dar:Ağaç Şax:Ağaç dalı
Reh/Kok:Kök Av:Su Tirsîn:Korkmak Hînbûn:Öğrenmek
Guhdarîkirininlemek Temaşekirin:İzlemek Qalkirin:Anlatmak

GEÇEN AYIN CEVAPLARI
Ben öğrenmek üzereyim: Ez dikim hîn bim.
Sen bitirmek üzereyim: Tu dikî biqedînim.
O taşınmak üzere mi?: Ew dike bar bike?
Biz yazmak üzereyiz: Em dikin binivîsin.
Siz okumak üzere misiniz?: Hûn dikin bixwînin.

Onlar konuşmak üzere: Ew dikin biaxivin.
Ben seni bağışladım: Min tu bexşandî.
Sen bizi öldürdün mü?: Te em kuştin?
O diğerini görmedi: Wî yên dinan nedît.
Biz onların evine gittik: Em çûn mala wan
Siz onu yolladınız mı?: We ew şiyand?
Onlar böbreklerini bağışladı: Ew gurçikên xwe bexş kir.
Ben toprağı sürmüşüm: Min erd ajotiye.
Sen buğday biçmişsin: Tu genim çiniye.
O ne zaman gitmiş?: Ew kengê çûye?
Biz arpa ekmemişiz: Me ceh neçandiye.
Siz taşı kaldırmamış mısınız?: We kevir ranekiriye?
Onlar Urfa’ya gelmiş mi?: Ew hatine Ruhayê?

4-GEÇMİŞ ZAMAN (DEMA BORÎ)

Kürtçe’de 5 alt geçmiş zaman vardır.
1- Dema Boriya Têdeyî yada Dema Boriya Sade (di’li geçmiş zaman)
2- Dema Boriya Dûdar yada Dema Boriya Çîrokî (miş’li geçmiş zaman)
3- Dema Boriya Berdest yada Çîrokiya Dema Niha (şimdiki zamanın hikayesi)
4- Çîrokiya Dema Boriya Têdeyî/Sade (di’li geçmiş zamanın hikayesi)
5- Çîrokiya Dema Boriya Dûdar/Çîrokî (miş’li geçmiş zamanın hikayesi)

Geçmiş zamana geçmeden önce bir-iki hatırlatma ve uyarı yapmak gerek. Daha önceki dersimizde gördüğümüz gibi iki grup Şahıs Zamiri vardı. Bunlardan birincisi: “Ez, Tu, Ew, Em, Hûn, Ew” idi. İkinci Grup ise: “Min, Te, Wî/Wê, Me, We, Wan” zamirlerinden oluşur. İkinci grup zamirler geçmiş zaman dışında özne olarak kullanılmaz. Geçmiş zamanda da bazı fiillerde özne olarak görev görürler. Yine bilmemiz gereken bir gruptaki zamirler bir cümle içerisinde hem özne, hem nesne olarak görev yapmazlar. Yani birinci gruptaki özne durumunda ise, nesne durumunda ikinci gruptaki zamir görev alır. Kürtçe’de bir tek geçmiş zaman yoktur. Geçmiş zaman beşe ayrılır.

1-Dİ’Lİ GEÇMİŞ ZAMAN (DEMA BORIYA TÊDEYÎ/SADE)

Kürtçe’de asıl fiilerden (lêkerên resen) mastar ekini attığımızda di’li geçmiş zamanda kullanılan fiilin kökü kalır. Buna bitişik zamir soneklerini getirdiğimizde di’li geçmiş zaman oluşur.

ÖRN: ‘kuştin’ fiilinden ‘in’ mastarını attığımızda ‘kuşt’ kelimesi kalır. Cümle içerisinde kullandığımızda da;

Min tu kuştî : ben seni öldürdüm.
Min gellek derd kişand : ben bir çok dert çektim.
Te ew nekuşt : sen onu öldürmedin.
Te got çi? : sen ne dedin?
Wî em kuştin? : o (er) bizi öldürdü mü?
Wî tiştek nedî : o (er) bir şey görmedi.
Wê hûn kuştin : o (d) sizi öldürdü.
Wê erebe girt : o (d) araba aldı
Wan tu nekuştî? : onlar seni öldürmediler mi?.
Me rê guhert : biz yolu değiştirdik.
We ez nekuştim : siz beni öldürmediniz.
We xwarin xwar? : siz yemek yediniz mi?
Me ew kuştin : biz onları öldürdük.
Wan qeza kir : onlar kaza yaptı.

2-MİŞ’Lİ GEÇMİŞ ZAMAN (DEMA BORIYA DÛDAR/ÇÎROKÎ)

Di’li geçmiş zamanda kullanılan fiillere fiilin durumuna göre ‘iye’, ‘ine’ eklerini getirirsek miş’li geçmiş zaman elde ederiz. Tekillerde ‘iye’ çoğullarda ‘ine’ eki getirilir. Yukarıdaki örnekler üzerinde deneyelim:

Wî em kuştine? : o (er) bizi öldürmüş.
Me rê guhertiye : biz yolu değiştirmişiz
Te ew nekuştine : sen onları öldürmemişsin
We xwarin xwariye? : siz yemek yemiş misiniz?
Min tu kuştiye : ben seni öldürmüşüm.
Te gotiye çi? : sen ne demişsin?
Wan qeza kiriye : onlar kaza yapmış
Wê erebe girtiye : o (d) araba almış
Wê tiştek nediye : o (d) bir şey görmemiş
Ew nexweş neketine : onlar hastalanmamışlar.

Geçişsiz fiillerde ise bitişik zamirlerin soneklerini alırlar.
Ez pîr bûme : ben yaşlanmışım.
Tu rabûyî? : sen kalkmış mısın?
Ew pirtûk xwendiye? : o kitap okumuş mu?
Me daran nebiriye? : biz ağaçları kesmemiş miyiz?
We kî û kê birine : siz kimleri götürmüşsünüz.
Ew neçûne Amedê : onlar Amed’e gitmemişler.

ALIŞTIRMALAR:

Aşağıdaki cümleleri çeviriniz:
Ben öğrenmek üzereyim:………………
Sen bitirmek üzeresin:…………………..
O taşınmak üzere mi?:…………………..
Biz yazmak üzereyiz:……………………
Siz okumak üzere misiniz?:…………….
Onlar konuşmak üzere:…………………
Ben seni bağışladım:……………………
Ben toprağı sürmüşüm:………………….
Sen bizi öldürdün mü?:………………….
Sen buğday biçmişsin:………………….
O diğerini görmedi:………………………
O ne zaman gitmiş?:……………………
Biz onların evine gittik:………………….
Biz arpa ekmemişiz………………………..
Siz onu yolladınız mı?:…………………..
Siz taşı kaldırmamış mısınız?………….
Onlar böbreklerini bağışladı:………….
Onlar Urfa’ya gelmiş mi?………………..

EZBERLENMESİ GEREKEN KELİMELER:

Gurçik:Böbrek Mêlak:Akciğer Mejî:Beyin Dil:Kalp
Kezeba Reş:Karaciğer Aşik:Mide Fetereşkalak Zaferan:Safra
Singöğüs Ling/Pê:Ayak Tilî:Parmak Neynûk:Tırnak
Egîd:Yiğit Merd:Mert Dêrîn:Asil Wêrek:Cesur
Dilsoz:Samimi Leheng:Kahraman Çinîn:Biçmek Mirin:Ölmek
Êşandin:Ağrıtmak Rakirin:Kaldırmak Ajotin:Sürmek Çandin:Ekmek
Sînî:Tepsi Kevçî:Kaşık Kêr:Bıçak Çartel:Çatal
Teyfik:Tabak Quşxane:Tencere Îskan:Bardak Tas:Tas
Aşxane:Mutfak Şerşok:Banyo Kûlîn:Kiler Ode:Oda

GEÇEN AYIN CEVAPLARI

Aşağıdaki fiilleri altta verdiğimiz örnek çerçevesinde şimdiki zaman ve gelecek zamana göre çekimleyiniz ve Türkçe karşılığını yazınız.

rabûn (kalkmak)
sitendin (satın almak)
nimêj kirin (namaz kılmak)
firîn (uçmak)
birîn (kesmek)
nîşandan (göstermek)
kuştin (öldürmek)
derketin (çıkmak)
dîtin (görmek)

dîtin-birîn:
Ez dibînim : ben görüyorum
Ez nabirim : ben kesmiyorum
Tu dibînî : sen görüyorsun
Tu nabirî : sen kesmiyorsun
Ew dibîne : o görüyor
Ew nabire : o kesmiyor
Em dibînin : biz görüyoruz
Em nabirin : biz kesmiyoruz
Hûn dibînin : siz görüyorsunuz
Hûn nabirin : siz kesmiyorsunuz
Ew dibînin : onlar görüyorlar
Ew nabirin : onlar kesmiyorlar

Ezê bibirim : ben keseceğim
Ezê nebînim : ben görmeyeceğim
Tuyê bibirî : sen keseceksin
Tuyê nebîni : sen görmeyeceksin
Ewê bibire : o kesecek
Ewê nebîne : o görmeyecek
Emê bibirin : biz keseceğiz
Emê nebînin : biz görmeyeceğiz
Hûnê bibirin : siz keseceksiniz
Hûnê nebînin : siz görmeyeceksiniz
Ewê bibirin : onlar kesecekler
Ewê nebînin : onlar görmeyecekler

nimêjkirin-nîşandan:
Ez nimêj dikim : ben namaz kılıyorum
Ez nîşan nadim : sen göstermiyorum
Tu nimêj dikî : sen namaz kılıyorsun
Tu nîşan nadî : sen göstermiyorsun
Ew nimêj dike : o namaz kılıyor
Ew nîşan nade : o göstermiyor
Em nimêj dikin : biz namaz kılıyoruz
Em nîşan nadin : biz göstermiyoruz
Hûn nimêj dikin : siz namaz kılıyorsunuz
Hûn nîşan nadin : siz göstermiyorsunuz
Ew nimêj dikin : onlar namaz kılıyorlar
Ew nîşan nadin : onlar göstermiyorlar

Ezê nimêj bikim : ben namaz kılacağım
Ezê nîşan nedim : göstermeyeceğim
Tuyê nimêj bikî : sen namaz kılacaksın
Tuyê nîşan nedî : sen göstermeyeceksin
Ewê nimêj bike : o namaz kılacak
Ewê nîşan nede : o göstermeyecek
Emê nimêj bikin : biz namaz kılacağız
Emê nîşan nedin : biz göstermeyeceğiz
Hûnê nimêj bikin : siz namaz kılacaksınız
Hûnê nîşan nedin : siz göstermeyeceksiniz
Ewê nimêj bikin : onlar namaz kılacaklar
Ewê nîşan nedin : onlar göstermeyecekler

derketin:
Ez derdikevim : ben çıkıyorum
Ez dernakevim : ben çıkmıyorum
Tu derdikevî : sen çıkıyorsun
Tu dernakevî : sen çıkmıyorsun
Ew derdikeve : o çıkıyor
Ew dernakeve : o çıkmıyor
Em derdikevin : biz çıkıyoruz
Em dernakevin : biz çıkmıyoruz
Hûn derdikevin : siz çıkıyorsunuz
Hûn dernakevin : siz çıkmıyorsunuz
Ew derdikevin : onlar çıkıyorlar
Ew dernakevin : onlar çıkmıyorlar

Ezê derbikevim : ben çıkacağım
Ezê dernekevim : ben çıkmayacağım
Tuyê derbikevî : sen çıkacaksın
Tuyê dernekevî : sen çıkmayacaksın
Ewê derbikeve : o çıkacak
Ewê dernekeve : o çıkmayacak
Emê derbikevin : biz çıkacağız
Emê dernekevin : biz çıkmayacağız
Hûnê derbikevin : siz çıkacaksınız
Hûnê dernekevin : siz çıkmayacaksınız
Ewê derbikevin : onlar çıkacaklar
Ewê dernekevin : onlar çıkmayacaklar

rabûn-kuştin:
Ez radibim : ben kalkıyorum.
Ez nakujim : ben öldürmüyorum.
Tu radibî : sen kalkıyorsun.
Tu nakujî : sen öldürmüyorsun.
Ew radibe : o kalkıyor.
Ew nakuje : o öldürmüyor.
Em radibin : biz kalkıyoruz.
Em nakujin : biz öldürmüyoruz.
Hûn radibin : siz kalkıyorsunuz.
Hûn nakujin : siz öldürmüyorsunuz.
Ew radibin : onlar kalkıyorlar.
Ew nakujin : onlar öldürmüyorlar.

Ezê bikujim : ben öldüreceğim
Ezê ranebim : ben kalkmayacağım
Tuyê bikujî : sen öldüreceksin
Tuyê ranebî : sen kalkmayacaksın
Ewê bikuje : o öldürecek
Ewê ranebe : o kalkmayacak
Emê bikujin : biz öldüreceğiz
Emê ranebin : biz kalkmayacağız
Hûnê bikujin : siz öldüreceksiniz
Hûnê ranebin : siz kalkmayacaksınız
Ewê bikujin : onlar öldürecekler
Ewê ranebin : onlar kalkmayacaklar

sitendin-firîn:
Ez distînim : ben satın alıyorum

Ez nastînim : ben satın almıyorum
Tu distînî : sen satın alıyorsun
Tu nastînî : sen satın almıyorsun
Ew distîne : o satın alıyor
Ew nastîne : o satın alıyor
Em distînin : biz satın alıyoruz
Em nastînin : biz satın almıyoruz
Hûn distînin : siz satın alıyorsunuz
Hûn nastînin : siz satın almıyorsunuz
Ew distînin : onlar satın alıyorlar
Ew nastînin : onlar satın almıyorlar

Ezê bifirim : ben uçacağım
Ezê nefirim : ben uçmayacağım
Tuyê bifirî : sen uçacaksın
Tuyê nefirî : sen uçmayacaksın
Ewê bifire : o uçacak
Ewê nefire : o uçmayacak
Emê bifirin : biz uçacağız
Emê nefirin : biz uçmayacağız
Hûnê bifirin : siz uçacaksınız
Hûnê nefirin : siz uçmayacaksınız
Ewê bifirin : onlar uçacaklar
Ewê nefirin : onlar uçmayacaklar

NOT:
1-Geçen ayın bütün cevaplarını yazmaya olmadığı için hepsini cevaplandırmadık. Ancak Kürtçe öğrencilerinin diğerlerini de çözmeleri gerekiyor. Öğrenciler çözemediklerini yaptıklarımızın ışığında rahatlıkla çözebilirler.

2-Verdiğimiz Alıştırmalar yer darlığı yüzünden yeterli değildir. Kürtçe öğrencilerinin kendi kendilerine alıştırmalar yapmaları gerekiyor.

3-YAKIN GELECEK ZAMAN (DEMA BÊ/DEMA DAHATÛ YA NÊZÎK)

Bu zamanda o iş hala yapılmamış ancak yapılmak üzeredir. Bu zaman Türkçe’de yoktur. Burada ‘kirin’ yardımcı fiili zamanı belirlerken aldığı ekler yine daha önceki dersimizde gördüğümüz şahıs iyelik eklerini alır. Fiil ise gelecek zamandaki (Dema Dahatû/Dema Bê) gibi ‘bi’ önekini alır. Ancak Fiiller dersinde görüleceği gibi Kürtçe’de bazı fiiller (İngilizce’deki gibi) düzensiz filer olarak adlandırılabilir fiillerdendir ve bunlar diğer fiillere gelen sonek veya önekleri almazlar. Hatin (gelmek), Çûndin (gitmek) bu fiillerden ikisidir.

ÖRNEK:
Ez dikim herim : ben gitmek üzereyim
Ez dikim bifirim : ben uçmak üzereyim
Tu dikî bixwî : sen yemek üzeresin
Tu dikî bidoşî : sen sağmak üzeresin
Ew dike were : o gelmek üzere
Ew dike bimre : o ölmek üzere
Em dikin bazdin : biz koşmak üzereyiz
Em dikin bisitirên : biz şarkı söylemek üzereyiz
Hûn dikin biqedînin : siz bitirmek üzeresiniz
Hûn dikin bibirin : siz kesmek üzeresiniz
Ew dikin birevin : onlar kaçmak üzereler
Ew dikin bikevin? : onlar kaçmak üzereler mi?

2-GELECEK ZAMAN (DEMA BÊ/ DEMA DAHATÛ)
Gelecekte yapılması düşünülen iş veya gelecekte olması beklenen durumu ifade eder. Yani henüz bu olay gerçekleşmemiş veya bu durum içerisinde bulunulmamaktadır. Kürtçe’de gelecek zamanı gösteren ekler; “-ê, dê, wê” dir. Gelecek zamanda fiilin önüne ‘bi’ öneki getirilerek gelecek zaman oluşturulur. ‘Bi’ öneki şimdiki zamanın fiil köküne eklenir. Şimdiki zamandaki ‘di’ önekini kaldırıp yerine ‘bi’ getirirsek gelecek zamana dönüşür. Ayrıca yine şimdiki zamanda olduğu gibi yardımcı fiillerle oluşturulan bileşik veya türemiş fiilerde de durum aynıdır. ‘di’yı kaldırır yerine ‘bi’yı eklersek (tabi -ê, wê, dê eklerini unutmadan) gelecek zamanı oluşturmuş oluruz.

Ezê bikim: Ben yapacağım
Tuyê bikî: Sen yapacaksın
Ewê bike: O yapacak
Emê bikin: Biz yapacağız
Hûnê bikin:Siz yapacaksınız
Ewê bikin: Onlar yapacaklar
Ezê bixwim: Ben yiyeceğim
Tuyê bixwî: Sen yiyeceksin
Ewê bixwe: O yiyecek
Emê bixwin: Biz yiyeceğiz
Hûnê bixwin: Siz yiyeceksiniz
Ewê bixwin: Onlar yiyecekler
Ezê dabigrim: Ben yükleyeceğim
Tuyê dabigrî: Sen yükleyeceksin
Ewê dabigre: O yükleyecek
Emê dabigrin: Biz yükleyeceğiz
Hûnê dabigrin: Siz yükleyeceksiniz.
Ewê dabigrin: Onlar yükleyecekler.

Olumsuz hali ise ‘bi’ yerine ‘ne’ konulmasıyla elde edilir.

Ezê negrim: Ben kapatmayacağım
Tuyê negrî: Sen kapatmayacaksın
Ewê negre: O kapatmayacak
Emê negrin: Biz kapatmayacağız
Hûnê negrin: Siz kapatmayacaksınız
Ewê negrin: Onlar kapatmayacaklar
Ezê ranexînim: Ben sermeyeceğim
Tuyê ranexînî: Sen sermeyeceksin
Ewê ranexîne: O sermeyecek
Emê ranexînin: Biz sermeyeceğiz
Hûnê ranexînin: Siz sermeyeceksiniz
Ewê ranexînin: Onlar sermeyecekler

‘Dê’ bazı yörelerde kullanılır ve ‘-ê’ yerine kullanılır. Ayrıca ‘wê’ nin kullanıldığı yerlerde de ‘dê’ kullanılabilinir. Yazılma açısından ‘Dê’ ve ‘wê’ nin ‘-ê’den farkı başındaki kelimeden ayrı yazılmalarıdır. ‘dê’ ve ‘wê’ yî de birkaç örnekte kullanalım.

Ez dê bimrim: Ben öleceğim
Tu dê werî: sen geleceksin
Ew dê baz bide: O koşacak
Em dê negihijin: Biz yetişemeyeceğiz
Hûn dê herin: Siz gideceksiniz
Ew dê bizivirin: Onlar dönecekler
Kevok wê azad bifirin: Güvercinler özgürce uçacak
Mar wê biteve de: Yılan seni sokacak
Roj wê derkeve: Güneş doğacak
Em jî wê rojek bimrin: biz de bir gün öleceğiz.

ALIŞTIRMALAR:
Aşağıdaki fiilleri altta verdiğimiz örnek çerçevesinde şimdiki zaman ve gelecek zamana göre çekimleyiniz ve Türkçe karşılığını yazınız.

Rabûn (kalkmak), sitendin (satın almak), nimêj kirin (namaz kılmak), firîn (uçmak),
birîn (kesmek), nîşandan (göstermek), kuştin (öldürmek), derketin (çıkmak)

Ez dibînim: Ben görüyorum Tu………………… Ew……………………..
Ez nabînim: Ben görmüyorum Tu………………… Ew……………………..
Ezê bibînim: Ben göreceğim Tu………………… Ew……………………..

Ezê nebînim: Ben görmeyeceğim Tu………………… Ew……………………..

EZBERLENMESİ GEREKEN KELİMELER
Taştê:Kahvaltı
Navroj:Öğle Yem.
Şîv:Akşam Yem.
Paşîv:Sahur
Xwirînî:Kahvaltı öncesi atıştırma
Gerîn:dolaşmak
Şewitîn:Yanmak
Şewutandin:Yakmak
Kirin:Yapmak
Mêrdîn:Mardin
Sêrt:Siirt
Bidlîs:Bitlis
Şirnex:Şırnak
Wan:Van
Qers:Kars
Zebeş:Karpuz
Petêx:Kavun
Hirmî:Armut
Biyok:Ayva
Hinar:Nar
Arûng/Êrûg:Erik
Gir:İri
Hûrik:Minik
Nêz:Yakın
Dûr:Uzak
Pêşeroj:Gelecek
Paşeroj:Geçmiş
Beden:Vücut
Serî:Baş
Çav:Göz
Poz:Burun
Dev:Ağız
Ziman:Dil

GEÇEN AYIN CEVAPLARI

Aşağıdaki cümleleri çeviriniz:
Ez cotkar im : Ben çiftçiyim.
Tu kor î : Sen körsün.
Ew misliman e?: O müslümandır.
Em azad in : Biz özgür değiliz.
Hûn ne egîd in : Siz yiğit değilsiniz.
Ew delal in : Onlar güzel değiller.
Ez Wanî me : Ben Vanlıyım.
Tu ne çiyayî yî? : Sen dağlı değil misin?
Ew ne beredayî ye : O başıboş değil.
Em canfeda ne : Biz fedaiyiz.
Hûn wek rovî ne : Siz tilki gibisiniz.
Ew perî ne? : Onlar peri mi?
Ben hastayım : Ez nexweş im.
Sen terzi misin? : Tu derzîvan î
O kahramandır : Ew Leheng e
Biz şişman değiliz : Em ne qelew in. (qelew nîn in)
Siz bekar değilsiniz : Hûn ne ezeb in. (ezeb nîn in)
Onlar delidirler : Ew dîn in.
Ben dağlıyım : Ez çiyayî me.
Sen Erzurumlusun : Tu Erziromî yî.
O solaktır : Ew çepo ye.
Biz beyaz değiliz : Em ne sipî ne. (sipî nîn in)
Siz oruçlu musunuz? : Hûn bi rojî ne.
Onlar şehirlidir : Ew bajarî ne.
Ben yiyorum : Ez dixwim.
Sen yiyiyorsun : Tu dixwî.
O yiyiyor : Ew dixwe.
Biz yiyiyoruz : Em dixwin.
Siz yiyiyorsunuz : Hûn dixwin.
Onlar yiyiyorlar : Ew dixwin.

Aşağıdaki boşluğu doğru zamir eki ile doldurunuz.
Min tu girtî: Ben seni yakaladım
Te ew girt : Sen onu yakaladın
Wî em girtin: O (er) bizi yakaladı
Wê hûn girtin: O (d) sizi yakaladı
Wan tu girtî : Onlar seni yakaladı
We ez girtim: Siz beni yakaladınız
Me ew girtin: Biz onları yakaladık

Kürtçe de dört zaman vardır.

1-ŞİMDİKİ ZAMAN (DEMA NIHA)
2-GELECEK ZAMAN (DEMA BÊ / DEMA DAHATÛ)
3-YAKIN GELECEK ZAMAN (DEMA BÊ /DEMA DAHATÛ YA NÊZÎK)
4-GEÇMİŞ ZAMAN (DEMA BORÎ)

1-ŞİMDİKİ ZAMAN (DEMA NIHA)
Şimdiki zaman adından da anlaşılacağı gibi şu içerisinde bulunulan zamanda yapılan iş veya bulunulan durumu ifade eder. Kürtçe de şimdiki zamanı belirten ek ‘di’ önekidir. Ayrıca fiil bitişik zamirî ekini de alır. Bitişik zamirleri geçen derste görmüştük.

Ez dikim: Ben yapıyorum
Tu dikî: Sen yapıyorsun
Ew dike: O yapıyor
Em dikin: Biz yapıyoruz
Hûn dikin: Siz yapıyorsunuz
Ew dikin: Onlar yapıyorlar
Ez dixwim: Ben yiyiyorum
Tu dixwî: Sen yiyiyorsun
Ew dixwe: O yiyiyor
Em dixwin: Biz yiyiyoruz
Hûn dixwin: Siz yiyiyorsunuz
Ew dixwin: Onlar yiyiyorlar
Ez digrim: Ben kapatıyorum
Tu digrî: Sen kapatıyorsun
Ew digre: O kapatıyor
Em digrin: Biz kapatıyoruz
Hûn digrin: Siz kapatıyorsunuz
Ew digrin: Onlar kapatıyor

Fiilin başına ‘di’ önekini getirerek oluşturulur. Kürtçe’de birçok yardımcı fiil vardır. Bu yardımcı fiillerin bulunduğu eylemlerde zaman çekimleri farklı olur. İster bileşik, ister türemiş fiil olsun, bu tür fiillerde ‘di’ öneki esas fiil ile yardımcı fiil arasına konur. “Rakirin, vêxistin, dagirtin fillerini örnek olarak verecek olursak:

Ez radikim: Ben kaldırıyorum
Tu radikî: Sen kaldırıyorsun
Ew radike: O kaldırıyor
Em radikin: Biz kaldırıyoruz
Hûn radikin: Siz kaldırıyorsunuz
Ew radikin: Onlar kaldırıyorlar
Ez vêdixim: Ben içiyorum
Tu vêdixî: Sen içiyorsun
Ew vêdixe: O içiyor
Em vêdixin: Biz içiyoruz
Hûn vêdixin: Siz içiyorsunuz
Ew vêdixin: Onlar içiyorlar
Ez dadigrim: Ben dolduruyor
Tu dadigrî: Sen dolduruyorsun
Ew dadigre: O dolduruyor
Em dadigrin: Biz dolduruyoruz
Hûn dadigrin: Siz dolduruyorsunuz
Ew dadigrin: Onlar dolduruyorlar

Yukarıdaki örneklerde verilen fiillerin başındaki esas fiiller kendi başlarında kullanıldıklarında hiçbir anlamları yoktur. Bunlar bileşik fiillerdir. Bir tür bileşik filler dışında isim ve fiillerden oluşan bileşik fiiller de vardır bunların çekimlerini de “barkirin, maf xwarin, jangirtin” fiilleri üzerinden yaparsak:

Ez bar dikim: Ben yüklüyorum
Tu bar dikî: Sen yüklüyorsun
Ew bar dike: O yüklüyor
Em bar dikin: Biz yüklüyoruz
Hûn bar dikin: Siz yüklüyorsunuz
Ew bar dikin: Onlar yüklüyorlar
Ez maf dixwim: Ben hak yiyorum
Tu maf dixwî: Sen hak yiyorsun
Ew maf dixwe: O hak yiyor
Em maf dixwin: Biz hak yiyoruz
Hûn maf dixwin: Siz hak yiyorsunuz
Ew maf dixwin: Onlar hak yiyorlar
Ez jan digrim: Ben sancılanıyorum
Tu jan digrî: Sen sancılanıyorsun
Ew jan digre: O sancılanıyor
Em jan digrin: Biz sancılanıyoruz
Hûn jan digrin: Siz sancılanıyorsunuz
Ew jan digrin: Onlar sancılanıyorlar

Şimdiki zamanın olumsuzu ise ‘di’ önekinin yerine ‘na’ getirme ile elde edilir. Başka hiç bir eyleme gerek yoktur.
Ez betal nakim: Ben iptal etmiyorum
Tu betal nakî: Sen iptal etmiyorsun
Ew betal nake: O iptal etmiyor
Em betal nakin: Biz iptal etmiyoruz
Hûn betal nakin: Siz iptal etmiyorsunuz
Ew betal nakin: Onlar iptal etmiyorlar
Ez baz nadim: Ben koşmuyorum
Tu baz nadî: Sen koşmuyorsun
Ew baz nade: O koşmuyor
Em baz nadin: Biz koşmuyoruz
Hûn baz nadin: Siz koşmuyorsunuz
Ew baz nadin: Onlar koşmuyorlar